Zeist

Op een koele, maar droge zondag 26 september was het jaarlijkse uitje georganiseerd voor bezorgers van de Tribune, en voor bestuurs- en fractieleden van onze afdeling.

Voor een aantal van hen was het in de ochtend nog even wakker worden in een sfeervol café in het centrum van Utrecht. Dus was het niet vreemd dat eerst het lichaam nog even gesterkt werd met een stuk appelgebak, voordat de geest van ieder van ons beproefd zou worden met het horen van anekdoten en legendes over het rijke en roerende oude roomse leven in de stad Utrecht. Een gids zou ons gaan rondleiden langs een aantal monumenten in de binnenstad, te beginnen met de Dom.

In de oude kloostertuin naast de Dom kregen we de eerste, door alle toegevoegde gebaren van de gids ook beeldende legende voorgeschoteld over Martinus van Tours die als soldaat voor het Romeinse legioen diende. Het was in het jaar 331 dat Martinus bij de stadsmuren van Amiens een bedelaar tegenkwam en hem de helft van zijn mantel schonk. Volgens de legende was de bedelaar een verschijning van Christus, en probeerde Martinus, als een soort vluchtgedrag voor deze openbaring, zich eerst nog te verstoppen in een ganzenhok. Tevergeefs, want het weggeven van zijn mantelhelft aan de bedelaar werd de eerste stap in een geestelijke loopbaan. Martinus werd uiteindelijk tot bisschop gewijd, en na zijn dood tot heilige verklaard. Enkele eeuwen na zijn dood kwam de verering van Sint-Maarten als heilige ook in de Lage Landen op gang. (Leuk weetje, niet door de gids verteld: van deze allegorie van de mantel van Sint-Maarten is ons woord “mantelzorg” afgeleid).

Na de groep nog even gewezen te hebben op de in steen gebeitelde goede werken van Sint-Maarten, liepen we verder naar de Oude gracht, naar het geboortehuis van de kortst levende paus aller tijden die tegelijkertijd ook de enige paus van Nederlandse bodem is geweest. Deze paus, Adrianus VI, had niet veel op met de roomse mores van toen en joeg met zijn leefregels van soberheid en zuinigheid een steeds groter aantal kardinalen tegen zich in het harnas. De paus werd, na nauwelijks een jaar de scepter te hebben gezwaaid, ernstig ziek en overleed. Of het door vergiftiging was? De gids meent van wel, gezien het aantal vijanden dat hij door zijn stijl van regeren gecreëerd had. Je moet goed kijken om de kleine, ingemetselde gedenksteen aan de voorgevel van zijn geboortehuis te kunnen ontwaren.

Bij een kleine binnenplaats aangekomen, worden we door de gids ‘meegenomen’ in de tijd van de vroegere pelgrimage naar Santiago. Aan de vele pelgrims die in de middeleeuwen Utrecht aandeden als vertrekpunt voor hun pelgrimage, heeft de stad Utrecht een groot deel van haar groei te danken. De gids wees nog op enkele plekken waar de vrome devotie van weleer samenging met commercie. En passant, en als intermezzo op de talrijke getuigenissen van de devotie van weleer, toont de gids ons de steeg waar het liederlijke leven zich de voorbije eeuwen afspeelde. Na het gezamenlijk zingen van het Utrechts volkslied (d’r is geen mooier plekkie as Utrech me stad…) verlaten we de steeg weer en begeven ons dan naar een laatste getuigenis van het vrome leven van weleer, het Buurkerkhof.

De gids wees ons op de plek in de muur van de oude Buurkerk waar in 1457 Suster Bertken wel op heel bijzondere manier boete deed voor haar afkomst. Geboren als bastaard van een notabele met groot fortuin was deze vrouw vanwege haar afkomst immers gedoemd om in de hel te komen. Met het fortuin dat haar vader, Jacob van Lichtenberg, haar bij zijn sterven naliet (op het moment dat hij het zich kon veroorloven Bertken als zijn dochter te erkennen) liet Bertken voor zichzelf een cel bouwen in de kerk, met alleen aan de buitenmuur een kleine tralie voor haar enige contact met de buitenwereld, de gelovigen die haar raadpleegden. Bertken hoopte door deze vorm van zelfkastijding tot aan haar dood, ruim 50 jaar na intrek in deze cel, haar lot te keren. In de Choorstraat krijgen we nog de gedenksteen te zien waaronder zich naar alle waarschijnlijkheid de stoffelijke resten van Bertken bevinden. De plaats is markant: pal voor een winkelpui, op een plek waar zich ooit het koor van de oude Buurkerk bevond.

In tegenstelling tot de eerder genoemde Martinus heeft Bertken met haar vergaande vorm van zelfkastijding nooit de katholieke heiligenstatus verworven. Toch bleek een meerderheid van de groep zo onder de indruk te zijn van de juist door Bertken getoonde piëteit dat we Suster Bertken, en niet paus Adriaan of de heilige Sint-Maarten, tot de grootste Utrechter aller tijden verkozen om zo nog enigszins iets goed te kunnen maken. Zo sloten we, ontdaan maar tegelijk ook voldaan door al deze getuigenissen en verhalen van vroomheid en dappere moed deze heuglijke middag af.

David Tompot